1. Đột quỵ não là gì?

Đột quỵ não (thường gọi đột quỵ hay tai biến mạch máu não) có hai thể lâm sàng chính: đột quỵ thiếu máu não cục bộ cấp tính được đặc trưng bởi sự mất lưu thông máu đột ngột đến một khu vực của não do tắc nghẽn mạch bởi huyết khối hoặc cục máu đông gây tắc ở động mạch não, dẫn đến mất chức năng thần kinh tương ứng, đột quỵ thiếu máu não hay còn gọi là nhồi máu não phổ biến hơn đột quỵ xuất huyết não mà nguyên nhân là do nứt vỡ các động mạch trong não.

Trong đột quỵ xuất huyết não, máu chảy trực tiếp vào nhu mô não. Cơ chế thường là
rò rỉ từ các động mạch nội sọ nhỏ bị tổn thương do tăng huyết áp mãn tính. Các thuật ngữ
xuất huyết nội sọ và đột quỵ xuất huyết được sử dụng thay thế cho nhau trong những phần
trình bày dưới đây và tách biệt với xuất huyết chuyển dạng trong đột quỵ thiếu máu cục bộ.
Đột quỵ xuất huyết não ít phổ biến hơn đột quỵ do thiếu máu não. Các thống kê dịch tễ
học cho biết chỉ có 8-18% đột quỵ là xuất huyết. Tuy nhiên, đột quỵ xuất huyết có tỷ lệ
tử vong cao hơn đột quỵ do thiếu máu não.

Bệnh nhân bị xuất huyết não có thể có dấu hiệu thần kinh khu trú tương tự như nhồi máu não nhưng có xu hướng trầm trọng hơn. Bệnh nhân thường có dấu hiệu đau đầu, rối loạn tâm thần, co giật, buồn nôn và nôn, và/hoặc tăng huyết áp rõ rệt.

Nhồi máu não và xuất huyết não khó có thể phân biệt được nếu như chỉ căn cứ vào các dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng, vì vậy, cần chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng
hưởng từ (MRI) não.

2. Sơ lược về điều trị và dự phòng

Đột quỵ nhồi máu não

Mục tiêu xử trí nhồi máu não là hoàn thành những tiêu chí sau trong khoảng thời gian thường không quá 60 phút kể từ khi tiếp cận người bệnh: 1) đánh giá và đảm bảo an toàn đường thở, chức năng hô hấp và tuần hoàn của người bệnh; 2) hoàn thành những nhận định ban đầu và đánh giá bệnh nhân, chỉ định, tiến hành và lấy kết quả xét nghiệm cận lâm sàng, chẩn đoán hình ảnh và 3) bắt đầu điều trị tái tưới máu sau khi nghiên cứu đầy đủ chỉ định và chống chỉ định.

Xử trí cấp cứu đột quỵ thiếu máu não cấp tính căn cứ vào những điểm sau: 1) xác định sự cần thiết phải khai thông đường thở; 2) kiểm soát huyết áp tối ưu và 3) xác định các phương pháp điều trị tái tưới máu tối ưu (tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch với rt-PA (alteplase) hoặc lấy huyết khối theo đường động mạch).

Các biện pháp trong điều trị nhồi máu não gồm: 1) điều trị tiêu sợi huyết; 2) dùng thuốc chống kết tập tiểu cầu và 3) lấy huyết khối bằng dụng cụ trong lòng mạch. Điều trị các tình trạng phối hợp gồm hạ sốt, điều chỉnh huyết áp phù hợp, điều chỉnh oxy máu, điều chỉnh đường máu, xử trí các rối loạn nhịp tim và xử trí thiếu máu cơ tim.

Dự phòng nhồi máu não gồm các biện pháp: dùng thuốc chống ngưng tập tiểu cầu, dùng thuốc Statin, tập thể dục và những can thiệp lối sống như cai thuốc lá, giảm uống rượu.

Đột quỵ xuất huyết não

Việc điều trị và theo dõi bệnh nhân xuất huyết não phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ chảy máu. Hỗ trợ chức năng sống cơ bản, cũng như kiểm soát chảy máu, co giật, huyết áp và áp lực nội sọ. Các loại thuốc được sử dụng bao gồm: thuốc chống co giật, thuốc điều trị tăng huyết áp, thuốc lợi tiểu thẩm thấu.

Dự phòng tiên phát xuất huyết não bao gồm các biện pháp: điều trị tăng huyết áp, ngừng hút thuốc lá, chế độ ăn ít chất béo, ăn giảm muối, tăng cường chế độ ăn giàu kali để giảm huyết áp có tác dụng dự phòng, hạn chế rượu, bia và tập thể dục.

3. Vậy những dấu hiệu nhận biết sớm đột quỵ não:

Theo Hội đột quỳ Hoa Kỳ, những dấu hiệu thường gặp, đơn giản của đột quỵ và gọi ngay cấp cứu khi xuất hiện đột ngột của một trong các dấu hiệu sau:

- Tê hoặc yếu mặt, tay, chân, đặc biệt là ở một bên cơ thể

- Rối loạn ý thức

- Khó nói hoặc không hiểu được câu lệnh

- Mất thị lực một hoặc hai mắt

- Khó đi lại, chóng mặt, mất thăng bằng hoặc thất điều (mất điều hòa vận động)

- Đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân

FAST (các dấu hiệu cảnh báo đột quỵ cho người dân)

- F (face): mặt bị liệt (méo, lệch)

- A (arm): tay cử động khó khăn (yếu tay)

- S (speech): nói khó

- T (time): thời gian (time) lúc này quý hơn vàng, cần gọi ngay cấp cứu.

Ths.Bs. Đỗ Thị Hồng Diệp

Trung tâm tim mạch - Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế