Thành phố Huế đang bước vào mùa cao điểm nắng nóng, Khoa Tai Mũi Họng – Mắt – Răng Hàm Mặt, Bệnh viện Trường Đại học Y - Dược Huế liên tục tiếp nhận nhiều trường hợp nhiễm trùng nặng vùng hàm mặt có nguồn gốc do răng, trong đó không ít bệnh nhân nhập viện trong tình trạng suy nhược, nguy cơ đe dọa đến đường thở hoặc nhiễm trùng nặng lan toả. Điều đáng lo ngại là phần lớn các trường hợp này đều có tình trạng đau răng từ trước nhưng chủ quan, không đi khám, hoặc tự ý dùng thuốc tại nhà kéo dài nhiều ngày.

Nhiễm trùng có nguồn gốc từ răng là một trong những nhóm bệnh lý phổ biến nhất trên toàn thế giới. Các nhiễm trùng này có khả năng lan rộng theo các khoang ảo, phân cách nhau bởi các lớp cân cơ vùng hàm mặt đến các vị trí nguy hiểm như vùng cổ sâu và trung thất, đe doạ nghiêm trọng đến tính mạng và sức khoẻ người bệnh.

Nhiễm trùng do răng xuất phát từ 02 nguyên nhân chính:

- Nguồn gốc từ nha chu: Vi khuẩn xâm nhập qua các túi nướu, túi nha chu sâu đi đến mô bên dưới.

- Nguồn gốc quanh chóp răng: Thường gặp hơn, xảy ra sau một quá trình diễn tiến từ sâu răng, viêm tuỷ và hoại tử tuỷ. Vi khuẩn xâm nhập đến các cấu trúc quanh chóp răng.

Khi mô nha chu hoặc quanh chóp bị nhiễm khuẩn, nhiễm trùng có thể lan theo mọi hướng, nhưng chủ yếu theo hướng có kháng lực thấp nhất (ví dụ: phần xương xốp hoặc xương vỏ mỏng) ra đến mô mềm, da và các cấu trúc lân cận khác xung quanh:

- Răng hàm dưới thường lan vào khoang dưới lưỡi, dưới hàm hoặc dưới cằm tuỳ theo vị trí răng và chóp chân răng so với cơ hàm móng.

- Răng hàm trên có thể lan vào ngách hành lang miệng, khoang má, khoang dưới ổ mắt tuỳ theo vị trí răng và chân răng so với cơ mút.

Hình 1. Các hướng lan của nhiễm trùng do răng

(nguồn Oral and Maxillofacial Surgery for the Clinician, tr.436)

Ở giai đoạn này, nếu được can thiệp kịp thời, loại bỏ nguyên nhân gây bệnh (điều trị nội nha, nha chu hoặc nhổ răng) nhiễm trùng có thể được ngăn chặn hoặc loại bỏ hoàn toàn. Ngược lại, nhiễm trùng sẽ tiếp tục lan rộng đến các khoang nguy hiểm, diễn tiến bệnh có thể thay đổi nhanh chỉ trong vòng 24 đến 72 giờ, đòi hỏi có sự can thiệp kịp thời.

Vừa qua, Khoa TMH-M-RHM đã tiếp nhận một bệnh nhân nam, 48 tuổi vào viện trong tình trạng mệt mỏi, sưng đau vùng dưới hàm và dưới cằm phải, há miệng hạn chế nghiêm trọng, khó nuối, khó nói và sốt cao 39oC. Khai thác bệnh sử ghi nhận bệnh nhân đã từng có nhiều đợt đau răng sau hàm dưới bên phải trước đây nhưng không đi khám, chỉ sử dụng thuốc không rõ loại tự mua ở tiệm thuốc tây. Cách ngày vào viện 2 hôm, cơn đau tiếp tục xuất hiện, sưng nề kèm há miệng hạn chế, bệnh nhân tiếp tục sử dụng đơn thuốc cũ nhưng tình trạng bệnh vẫn diễn tiến nặng hơn. Thăm khám lâm sàng ghi nhận vùng dưới hàm và sàn miệng sưng nề, căng cứng, lưỡi bị đẩy lên trên và ra sau. Xét nghiệm công thức máu cho kết quả số lượng bạch cầu tăng cao 21x109/L; CRP 350 mg/L, đây là những dấu hiệu điển hình của tình trạng nhiễm trùng ở khoang dưới lưỡi và dưới hàm. Kết quả chụp phim CT-Scan cho thấy ổ mủ lan rộng từ vị trí R48 đến vùng dưới lưỡi, dưới hàm, lan dọc xuống phần trên thanh môn, kích thước khoảng 50x30mm. Bệnh nhân được chẩn đoán Áp xe khoang dưới lưỡi, dưới hàm do R48 và nhanh chóng được xữ trí cấp cứu bằng thuốc kháng sinh phổ rộng liều cao kèm dẫn lưu mủ. Chỉ sau 3 ngày điều trị tích cực, bệnh nhân cải thiện tốt, giảm sưng đau và các triệu chứng thuyên giảm, có thể ăn uống sinh hoạt bình thường.

Hình 2. Ổ mủ rộng, xuất phát từ vị trí R48

Hình 3. (A) Tình trạng ban đầu; (B) và (C) sau 3 ngày điều trị.

Hình 4. Ổ mủ sau khi được dẫn lưu cấp cứu

Trường hợp trên không phải là hiếm trong thời gian gần đây. Thực tế cho thấy thời tiết nóng ẩm mùa hè là điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn kỵ khí phát triển mạnh trong khoang miệng – đặc biệt ở những bệnh nhân có tình trạng sâu răng, viêm nướu hay có tình trạng vệ sinh răng miệng kém. Việc trì hoãn điều trị hoặc tự ý sử dụng kháng sinh không đúng liều lượng có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc, làm cho quá trình điều trị trở nên phức tạp hơn. Ngoài ra, các nhiễm trùng lan tỏa vùng đầu cổ có thể gây tắc nghẽn đường thở, nhiễm khuẩn huyết và thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

NGUỒN

1. K Bonanthaya (2021), Oral and Maxillofacial Surgery for the Clinician.
2. Hoerter JE, Malkin BD (2023). Odontogenic Orofacial Space Infections.
3. Zawiślak, E. and Nowak, R. (2021), "Odontogenic Head and Neck Region Infections Requiring Hospitalization: An 18-Month Retrospective Analysis", Biomed Res Int. 2021.

TS.BS Nguyễn Văn Minh

ThS.BS Hoàng Vũ Minh

ThS.BS Võ Khắc Tráng

ThS.BS Nguyễn Hoàng Lân

Khoa Tai Mũi Họng – Mắt – Răng Hàm Mặt