Ngày 5/5 hằng năm là Ngày Vệ sinh tay Thế giới do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phát động nhằm nâng cao nhận thức toàn cầu về vai trò của vệ sinh tay trong công tác chăm sóc sức khỏe. Năm 2025, WHO phát động Chiến dịch toàn cầu với thông điệp: “It might be gloves, it’s always hand hygiene”, dịch nghĩa “Găng tay không thể thay thế vệ sinh tay”. Dù sử dụng găng, nhân viên y tế vẫn phải tuân thủ nghiêm túc “5 thời điểm vệ sinh tay”, vệ sinh tay trước khi mang găng và sau khi tháo bỏ găng. Đây là lời nhắc mạnh mẽ tới hệ thống y tế toàn cầu về vai trò thiết yếu và không thể thay thế của đôi bàn tay sạch trong bảo vệ người bệnh và phòng ngừa lây nhiễm chéo.

Vì sao vệ sinh tay lại quan trọng?

Theo WHO, trung bình mỗi năm, hàng triệu người bệnh trên thế giới chịu ảnh hưởng bởi nhiễm khuẩn trong quá trình chăm sóc sức khỏe. Trong môi trường bệnh viện, trên mỗi cm² bàn tay có thể chứa tới 4,6 triệu vi khuẩn. Hơn 50% các ca nhiễm khuẩn này có thể dự phòng (bao gồm cả vi khuẩn đa kháng – một thách thức ngày càng lớn với y học hiện nay) nếu người chăm sóc vệ sinh tay đúng.

Găng tay – không phải “lá chắn toàn năng” - không thể thay thế vệ sinh tay

Mang găng tay nhằm tạo thêm một hàng rào bảo vệ bàn tay nhân viên y tế không chạm vào máu, dịch cơ thể, dịch tiết, dịch niêm mạc và làm giảm khả năng di chuyển của vi sinh vật từ người bệnh bị nhiễm sang nhân viên y tế, hoặc từ người bệnh này sang người bệnh khác qua bàn tay của nhân viên y tế.

Nhiều nhân viên y tế có xu hướng tin rằng đeo găng tay là đủ an toàn, nhưng thực tế cho thấy, vi khuẩn có thể tồn tại và lan truyền ngay cả khi đeo găng, nếu tay không được vệ sinh đúng quy trình trước khi mang găng và sau khi tháo găng.

Một khảo sát tại Anh ghi nhận 48% nhân viên y tế sử dụng găng tay không đúng thời điểm hoặc không vệ sinh tay sau khi tháo găng, dẫn đến nguy cơ lây nhiễm chéo cao hơn bình thường.

Găng tay có thể bị nhiễm bẩn giống như bàn tay bẩn và thường bị sử dụng sai mục đích, chẳng hạn như đeo vô thời hạn trong khi nhân viên y tế chuyển từ bệnh nhân này sang bệnh nhân khác hoặc khi họ thực hiện nhiều quy trình cho cùng một bệnh nhân. Ngoài ra, găng tay có thể rách, nhiễm bẩn trong quá trình sử dụng, và đặc biệt không thể thay thế thao tác rửa tay trong các thời điểm bắt buộc như: trước khi tiếp xúc với người bệnh; trước khi thực hiện các thủ thuật sạch/vô khuẩn; sau khi tiếp xúc với người bệnh; sau khi tiếp xúc máu, dịch cơ thể; sau khi tiếp xúc bề mặt xung quanh người bệnh.

Ở quốc gia phát triển, trung bình một bệnh viện thải ra 1634 tấn chất thải y tế mỗi năm. Phần lớn chất thải y tế có thể giảm thiểu được nếu sử dụng găng tay đúng cách, phù hợp và thực hiện đúng vệ sinh tay.

Sử dụng găng tay liên quan đến vệ sinh tay

Khi chăm sóc người bệnh không mắc bệnh nhiễm trùng hoặc không đang trong tình trạng cách ly và bàn tay nhân viên y tế không bị tổn thương hoặc viêm da, nhân viên y tế không được mang găng tay trong một số thực hành thông thường sau:

- Khám bệnh.

- Cho ăn.

- Lấy mạch, nhiệt độ, huyết áp.

- Thay đồ vải cho người bệnh (trừ khi thu gom đồ vải có dính máu, dịch cơ thể và chất thải).

- Tiêm bắp, tiêm trong da, dưới da.

- Viết hồ sơ bệnh án, viết và cầm giấy xét nghiệm, đánh máy tính, nghe điện thoại, vận chuyển người bệnh.

- Đi từ buồng bệnh này sang buồng bệnh khác, từ khoa này sang khoa khác.

Khuyến khích không mang găng tay khi thực hiện một số chăm sóc sạch/vô khuẩn (tiêm truyền, lấy máu, thay băng…) nếu bản thân nhân viên y tế thấy không có khả năng bị phơi nhiễm với máu/dịch tiết của cơ thể.

Khi trong buồng phẫu thuật, nhân viên y tế không tiếp xúc trực tiếp người bệnh không được mang găng tay (trừ khi có thực hành phải tiếp xúc với máu/dịch cơ thể). Khi thực hiện xong thao tác phải tháo găng ngay và vệ sinh tay bằng dung dịch vệ sinh tay chứa cồn. Không sử dụng một đôi găng để làm nhiều nhiệm vụ khác nhau trong buồng phẫu thuật.

Không sử dụng một đôi găng tay để chăm sóc cho nhiều người bệnh.

Không sử dụng lại găng tay bằng cách chà tay ngoài găng bằng dung dịch vệ sinh tay chứa cồn để tiếp tục chăm sóc cho người bệnh khác.

Xem xét lựa chọn loại găng tay phẫu thuật không có bột talc để thuận lợi cho việc vệ sinh tay ngoại khoa bằng dung dịch vệ sinh tay chứa cồn giữa các ca phẫu thuật hoặc khi phải thay găng trong quá trình phẫu thuật.

Hành động cụ thể hôm nay – vì một ngày mai an toàn

Hưởng ứng Ngày Vệ sinh tay Thế giới 5/5/2025, mỗi cán bộ y tế, mỗi cá nhân làm việc trong môi trường chăm sóc sức khỏe hãy cùng nhau:

- Tuân thủ nghiêm 5 thời điểm vệ sinh tay theo WHO.

- Việc sử dụng găng tay không làm thay đổi chỉ định vệ sinh tay hoặc thay thế vệ sinh tay.

- Giảm thiểu việc sử dụng găng tay không cần thiết để giảm thiểu lãng phí  và giảm nguy cơ lây nhiễm trong chăm sóc sức khỏe; cung cấp các phương tiện cần thiết để thực hiện vệ sinh tay

- Thường xuyên tự đánh giá và nhắc nhở đồng nghiệp, xây dựng văn hóa an toàn vệ sinh tay tại nơi làm việc.

Găng tay không thể thay thế vệ sinh tay. Hãy hành động ngay hôm nay – để bảo vệ người bệnh, đồng nghiệp và chính bản thân mình.

Nguồn tham khảo:

1. Hướng dẫn thực hành vệ sinh tay trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh ban hành kèm theo quyết định số 3916/QĐ-BYT ngày 28/8/2017 của Bộ y tế.

2. H.P. Loveday, S. Lynam, J. Singleton et al (2014), Clinical glove use: healthcare workers' actions and perceptions, Journal of Hospital Infection, 86(2), 110-116

3. https://www.who.int/news/item/05-05-2025-gloves-do-not-replace-hand-hygiene- reminder-from-who